Με αφορμή περιστατικά δουλείας που περιοδικά βλέπουν το φως της δημοσιότητας, γίνεται λόγος από το σύγχρονο καθωσπρεπισμό των δυτικών πολιτισμών για συνθήκες πρωτογονισμού. Ωστόσο, είναι γεγονός πως στις πρωτόγονες κοινωνίες δεν υπήρχε δουλεία, από τη στιγμή που δεν υπήρχε κοινωνική διαστρωμάτωση.

Η ανάπτυξη και οργάνωση των προϊστορικών κοινωνιών γέννησε, χιλιάδες χρόνια πριν τον προσδιορισμό του όρου, τις κοινωνικές τάξεις. Δεν ήταν μόνο ο καρπός από την καλλιέργεια της γης  που μετατράπηκε σε εμπόρευμα, αλλά και το έμψυχο μέσο καλλιέργειας αυτής, δηλαδή ο εργάτης. Οι δούλοι προέρχονταν κυρίως από την αιχμαλωσία των ηττημένων ενός πολέμου, αλλά και από άτομα της ίδιας φυλής, τα οποία διέπρατταν τα αδικήματα της κλοπής ή της μη εξόφλησης χρεών.

Το χαρακτηριστικό γνώρισμα ενός δούλου ήταν η κατάργηση της ανθρώπινης υπόστασής του. Αποτελούσε αντικείμενο αγοραπωλησίας, όπως τα υπόλοιπα εμπορεύματα, μεταλλεύματα κτλ. Άλλοτε αντιμετωπίζονταν ως κινητή αξία και άλλοτε ας ακίνητη αξία, στις περιπτώσεις που πουλιόταν μαζί με την έκταση γης στην οποία δούλευε. Η αξία του διαμορφωνόταν σε πολλές περιπτώσεις από τους συνήθεις νόμους της «αγοράς», δηλαδή την προσφορά και τη ζήτηση. Ακόμη, πόλεμοι διεξάγονταν με σκοπό την απόκτηση περισσότερων δούλων προκειμένου να αυξηθεί ο πληθυσμός με απώτερο σκοπό βέβαια την εργασιακή εκμετάλλευσή τους, που συνήθως περιελάμβανε τη σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών.

Οι δούλοι χαρακτηρίζονταν ως πλάσματα κατώτερης φύσης κι αυτό έκρυβε τα πρώτα σπέρματα ρατσιστικών αντιλήψεων, η εξάπλωση των οποίων εντάθηκε με την άφιξη των πρώτων «πολιτισμένων» Ευρωπαίων αποίκων στην Αφρικανική ήπειρο. Το έγχρωμο των γηγενών Αφρικανών χρωμάτισε με φυλετισμό τις ρατσιστικές διαθέσεις τους.

Στους πολλούς αιώνες που πέρασαν, το απάνθρωπο φαινόμενο της δουλείας διαφοροποιήθηκε κατά κοινωνία και χρονολογική περίοδο. Αρχαία Ελληνική Δημοκρατία, Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Βυζάντιο, Οθωμανοί, Νέος Κόσμος (Αμερική), Ασία, Αφρική. Τα σκλαβοπάζαρα ολοένα αυξάνονταν. Οι δούλοι γεννούσαν δούλους, οι αφέντες γεννούσαν τους διαδόχους τους και το μόνο που τους συνέδεε, ήταν η κληρονομικότητα στην ιδιότητα και η διαχωριστική γραμμή της σκληρής εκμετάλλευσης.

Το Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής που θεσμοθετήθηκε το 1788, προέβλεπε τη σταδιακή κατάργηση της νομιμότητας της δουλείας, της οποίας η τελική νομική κατάργηση έγινε το 1863 με το διάταγμα για τη χειραφέτηση των νέγρων που υπέγραψε ο Αβραάμ Λίνκολν.

Ωστόσο, η θεωρία από την πράξη ως συνήθως απείχαν. Το παρηκμασμένο φεουδαρχικό σύστημα έδωσε τη θέση του στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής με τη βιομηχανική επανάσταση. Προσλήφθηκαν εργάτες & υπάλληλοι, με νόμιμο μισθό που θα ήταν ελεύθεροι να φτιάξουν τη ζωή τους, να αγοράσουν τα προϊόντα που οι ίδιοι έφτιαχναν και το κέρδος αυτών καρπώνονταν νέα - ελαφρώς πιο ανθρώπινα-  αφεντικά. Μία κατ’ επίφαση ελευθερία που για την ανάσχεσή της φρόντιζαν ο χαμηλός μισθός και το εξαντλητικό ωράριο.

Η ταχύτατη ανάπτυξη των κοινωνιών έφερε μαζί της, ραγδαία αύξηση της πορνείας, της εργασίας ανηλίκων και της εκμετάλλευσης εκατομμυρίων ανθρώπων. Πλέον, οι πόλεμοι δεν αφήνουν στρατιές αιχμαλώτων που θα χρησιμοποιηθούν ως σκλάβοι και συνεπώς ως φτηνό εργατικό δυναμικό. Αυτήν την ανάγκη καλύπτουν οι στρατιές δυστυχισμένων ανθρώπων που πλέον ονομάζονται μετανάστες. Άνθρωποι που ξεριζώνονται όχι ως αντικείμενο αγοραπωλησίας, αλλά μέσω μίας κατ’ ανάγκην – στην ουσία, επιβεβλημένης - εξόδου από τον τόπο τους. Οι δούλοι του χτες, είναι οι μετανάστες του σήμερα. Όχι πως απουσιάζουν τα σκλαβοπάζαρα. Αντίθετα, κάνουν χρυσές δουλειές, αρπάζονταν από τους ανθρώπους - που κάποιοι βαφτίζουν λαθραίους – ότι τους έχει απομείνει, υποσχόμενοι ένα ταξίδι για ένα καλύτερο αύριο που σε πολλές περιπτώσεις λήγει απότομα σε σαπιοκάραβα που γίνονται υγροί τάφοι.

Κι αν ακόμη, υποθέσουμε ότι αυτές είναι ακραίες περιπτώσεις μόλις μερικών εκατομμυρίων ανθρώπων, τότε ας ρίξουμε μια ματιά γύρω μας, να δούμε το γείτονα που δεν μπορεί να επιλέξει με ποιο τρόπο θα ζεστάνει το χειμώνα του. Δεν μπορεί να επιλέξει με ποιο τρόπο θα θεραπευτεί. Δεν μπορεί να επιλέξει με ποιο τρόπο θα μορφώσει τα παιδιά του. Αφού η υγεία, η παιδεία, η ίδια η επιβίωση αποτελούν εμπορεύματα προς κατανάλωση με τη δαπάνη των χρημάτων που τίμια, νόμιμα και ηθικά του παραχωρούνται ως ένα μικρό αντίδωρο του κόπου της δουλειάς του από την εργασία που παρείχε.

Η ημέρα που πριν λίγο έφυγε (2 Δεκεμβρίου), καθορίστηκε το 1949 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ως Παγκόσμια ημέρα για την Εξάλειψη της Δουλείας.

Η κλασσική έννοια της δουλείας νομιμοποιούσε τη μετατροπή του ανθρώπου σε ιδιοκτησία. Πλέον η δουλεία ορίζεται ως «η πλήρης εξουσία και έλεγχος ενός ανθρώπου επάνω σε κάποιον άλλο με στόχο κυρίως την οικονομική ή και άλλης μορφής εκμετάλλευσή του». Με βάση το σύγχρονο ορισμό λοιπόν, είναι ασφαλές το συμπέρασμα πως σήμερα οι δούλοι είναι περισσότεροι από ποτέ. Κι ας μην έχουν έγγραφα ή πιστοποιητικά ή τίτλους ιδιοκτησίας που να το αποδεικνύουν. Εξάλλου, η δουλεία έγινε δουλειά. Πόση διαφορά να επιφέρει η αλλαγή του τονισμού στην έννοια;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Το τραγούδι "Song of freedom" των Τζαμαϊκανών "King Selewa & his Calypsonian" περιλαμβάνεται στο δίσκο Calypso: Back to mi home του 2009.